Jak przygotować się do matury kiedy tak bardzo mi się nie chce?
PROKRASTYNACJA - czym jest i jak ją
pokonać przed maturą?
Nadszedł ten dzień, kiedy stwierdziłeś, że odmienisz swoje życie,
staniesz się bardziej produktywny i zorganizowany, zaczniesz porządnie się
przygotowywać do egzaminu maturalnego. Zaplanowałeś, że wstaniesz o 7.00 i od
razu zaczniesz działać. Wprawdzie obudziłeś się o tej godzinie, ale zanim
wstałeś z łóżka, to zacząłeś przeglądać telefon i minęło pół godziny.
Stwierdziłeś, że już wystarczy i pora zacząć działać. Ale może jeszcze najpierw
warto zjeść śniadanie? Nie możesz się zdecydować, na co dokładnie masz ochotę,
ale ostatecznie jesz kanapkę, zaparzasz herbatę i oglądasz przy okazji odcinek
swojego ulubionego serialu. Zanim się obejrzałeś, zrobiła się już godzina
10.00, ale nic straconego, przecież jest jeszcze dość wcześnie, a Ty wciąż
możesz w tym dniu sporo zdziałać. Siadasz przy biurku, żeby zacząć się uczyć,
ale może jednak warto jeszcze sprawdzić telefon? Może akurat dostałeś jakąś
pilną wiadomość i musisz na nią jak najszybciej odpisać? Jednak nikt nic do
Ciebie nie napisał, ale warto było sprawdzić… No a skoro i tak już korzystasz z
telefonu, to może warto zerknąć od razu na to, jaka będzie jutro pogoda – o!
cały dzień zapowiada się słonecznie! W takim razie trzeba to jakoś ciekawie
wykorzystać i może udać się na przejażdżkę rowerową? Tylko jaką trasę najlepiej
wybrać? Skoro i tak już masz w ręku telefon, to warto jeszcze zerknąć i na to.
Czy taki scenariusz brzmi dla Ciebie znajomo? Czy przelatywanie
czasu przez palce jest także i Twoim problem? Zanim się obejrzysz z Twojego
życia minęły już 3 godziny, a Ty w sumie nie potrafisz nawet za bardzo
powiedzieć, co dokładnie robiłeś? Jeśli na te pytanie odpowiedziałeś
twierdząco, to znaczy, że padłeś ofiarą prokrastynacji… W dzisiejszym artykule
chciałbym przybliżyć Ci ten temat, wyjaśnić, co przyczynia się do tracenia
przez nas czasu w ciągu dnia oraz podzielić się kilkoma wskazówkami, jak można
tego uniknąć, tak by nie zawalić przygotowań do matury.
Czym jest prokrastynacja?
Prokrastynacją (z łaciny „procrastinatio” - odroczenie, zwłoka
[1]) nazywamy tendencję do odwlekania rzeczy w czasie, przekładania ich na
później. Jest to czyn dobrowolny, wykonany będąc świadomym możliwych
negatywnych skutków. Choć przez wielu jest ona utożsamiana z lenistwem, to
uważana jest również za rodzaj zaburzenia psychicznego, które może wpływać na
każdą sferę naszego życia, czyli nie tylko czynności związane stricte z pracą,
nauką do egzaminu maturalnego, ale także z kupowaniem prezentów, opłacaniem rachunków
czy przejściem na dietę. Warto również podkreślić, że prokrastynacja nie jest
cudownym lekarstwem na rozwiązanie naszych problemów, choć wiele osób twierdzi,
że jeśli odłoży jakieś zadanie na później, to stanie się ono prostsze, co nie
jest prawdą. W rzeczywistości ciągłe przekładanie swoich obowiązków wywoła
tylko u nas jeszcze więcej stresu.
W bardziej obrazowy sposób zjawisko prokrastynacji przedstawił Tim
Urban [2]. Jego zdaniem każdy z nas czuje, że powinien zabrać się do działania,
ale u niektórych pojawia się tzw. „Małpa Natychmiastowej Gratyfikacji” (ang.
Instant Gratification Monkey), pod której wpływem zamiast w książkach
kończymy na podróży przez ulice Barcelony za pomocą Google Maps. Za jej sprawą
trafiamy do tzw. „Mrocznego Placu Zabaw” (ang. Dark Playground), na
którym jesteśmy w stanie spędzić setki minut na nieustannym sprawdzaniu, czy
ktoś do nas nie napisał, na jakim etapie znajduje się zamówiona przez nas
paczka albo przeglądając przepisy na nasz potencjalny dzisiejszy obiad. Na tym
placu zabaw jesteśmy niejednokrotnie do ostatniej chwili, gdy realizacja
naszego zadania jest jeszcze możliwa (ale będzie ona już trudniejsza przez
niewiele pozostałego czasu). Wówczas nawiedza nas „Potwór Paniki” (ang.
Panic Monster), za którego sprawą Małpa Gratyfikacji znika, ale pojawia się
stres przed czekającymi nas obowiązkami. Potwór ten zjawia się niestety
niezwykle późno, kiedy wywiązanie z zadania może graniczyć z cudem.
Dlaczego odkładamy obowiązki na
później? [3,4,5]
Związane jest to przede wszystkim z poziomem odczuwanego przez nas
zdenerwowania/stresu, wynikającego z zadań, którymi musimy się zająć. Często w
takiej sytuacji dochodzi do błędnego toku rozumowania. Odległe zadanie wydaje
się nam mniej realne, gdyż nie odczuwamy od razu stresu związanego z jego
wykonywaniem. Do zjawiska prokrastynacji dochodzi zazwyczaj z kilku powodów:
·
Trudność zadania –
przeważnie odwlekamy w czasie jakieś zadanie, jeśli postrzegamy je jako trudne,
a przez to także niezachęcające do pracy. Skoro i tak nie odczujemy
przyjemności, to czemu musimy się za to zabrać już teraz? Myślimy o naszym
zadaniu i wydaje się ono ciężkie do zrealizowania czy wręcz niemożliwe.
Przykładowo: chcemy dobrze przygotować się do matury – ale przecież jest to
egzamin dojrzałości, zakres materiału jest ogromny, czy opłaca się jeszcze w
ogóle do tego zabrać?
·
Błędna percepcja czasu – jeśli
zadanie z naszej perspektywy postrzegamy jako odległe, np. jesteśmy uczniami
pierwszej klasy szkoły średniej, w związku z czym na przygotowania do egzaminu
maturalnego mamy jeszcze kilka lat, to przejawiamy większą skłonność do
odkładania zadań z tym związanych na później. Jeśli natomiast czekające nas
wyzwanie ma mieć miejsce w niedalekiej przyszłości, np. do matury zostało nam
już zaledwie kilka miesięcy, to wówczas zmniejsza się szansa wdrożenia
prokrastynacji. Udowodniono to chociażby w stosunkowo niedawno przeprowadzonych
badaniach [6].
·
Problemy z koncentracją – jeśli
nie potrafimy skupić się na danym zadaniu i utrzymać na nim uwagi, zaczynamy zagłębiać
się w nasze myśli, kompletnie niezwiązane z danym tematem. Myślimy o tym, co
zjemy na obiad, jaką nową rzecz byśmy najchętniej sobie kupili itd. To również
przyczynia się do opóźnienia wykonania przez nas zadania.
·
Brak wiary w siebie – brak
przekonania o własnej skuteczności jest sporym problemem na wielu
płaszczyznach, on również może przyczynić się do wystąpienia zjawiska
prokrastynacji. Skoro nie jesteśmy efektywni, to czy jest w ogóle sens próbować
wykonać dane zadanie, jeśli ono i tak nie wyjdzie? Czy warto próbować zdawać
maturę rozszerzoną, skoro i tak każdy musi zdać maturę np. z matematyki na
poziomie podstawowym?
·
Popełnianie błędów – nie
musisz być perfekcjonistą, żeby nie lubić popełniania błędów. Kto z nas czerpie
radość ze swoich pomyłek? Każdy stara się jak może, by ich unikać, gdyż ciężko
jest nam się zmierzyć z własnymi porażkami. Czasami lęk przed tym jest tak
duży, że decydujemy się odwlekać realizację jakiegoś zadania, zamiast
zwyczajnie się go podjąć. Lepszym rozwiązaniem wydaje się niewykonanie zadania
niż wykonanie go w sposób niepoprawny.
·
Lęk przed byciem ocenianym – jest to
przyczyna nieco związana z poprzednim punktem, aczkolwiek w tym wypadku nie
blokuje nas sama wizja popełniania błędu. Fakt, że ktoś będzie oceniać naszą
pracę jest sam w sobie wystarczającym straszakiem, nawet jeśli nie popełniamy
błędów, to ktoś będzie sprawdzał naszą pracę i sam fakt ten jest wystarczająco
stresujący.
·
Natłok obowiązków –
podejmowanie się zbyt wielu zadań także wpływa na naszą niekorzyść. Zamiast
skupić się na jak najlepszej realizacji mniejszej ilości, próbujemy jakoś
pogodzić wszystkie na raz, np. decydujemy się na podejście do pięciu różnych
egzaminów maturalnych na poziomie rozszerzonym, zamiast przystąpienia np. tylko
do dwóch.
Jak prokrastynacja wpływa na przygotowania do matury?
Musisz być świadom tego, że w trakcie nauki do egzaminu
maturalnego czekać Cię będzie sporo przeszkód. Jedną z nich może być właśnie
prokrastynacja, gdyż nie dotyczy ona jedynie sfery służbowej i obowiązków
wynikających tylko z pracy. Można znaleźć tu jednakże pewną analogię - w
przypadku przygotowań do egzaminu maturalnego szefem jesteś poniekąd Ty. To Ty
powinieneś delegować sobie zadania i sam się z nich rozliczać. W praktyce jest
więc to jeszcze cięższe zadanie niż wykonanie poleceń pracodawcy. Dla
niektórych bowiem taki przysłowiowy „bat nad głową” stanowi skuteczną
motywację, na którą tutaj nie za bardzo możesz liczyć. To w Twoich rękach leży
wynik Twojego egzaminu maturalnego.
Jeśli więc jesteś jedną z ofiar prokrastynacji, postaraj się zrobić
wszystko, by to zmienić. W przeciwnym razie ilość materiału koniecznego do
przerobienia po prostu Cię przytłoczy i będziesz odkładać naukę na później, aż
zorientujesz się, że matura tuż tuż i na porządne przygotowania nie ma już
czasu. Egzamin maturalny, zwłaszcza na poziomie rozszerzonym m.in. z matematyki
czy fizyki, zazwyczaj wiąże się z dużą dawką stresu. Utożsamiamy go z czymś
trudnym i nieprzyjemnym, przez co tym bardziej nie mam ochoty usiąść do przygotowań.
Taki tok myślenia zwiększa jedynie ryzyko prokrastynacji, a z pewnością nie
wpłynie ona korzystnie na Twój wynik. Pamiętaj, przygotowania do matury można
raczej przyrównać do maratonu, dlatego choć droga do niej jest całkiem długa i
wcale nie aż taka prosta, to ostatecznie efekt końcowy jest naprawdę sporym
źródłem satysfakcji. Być może większą radość czerpiesz teraz z krótkich chwil z
telefonem czy przed komputerem i dlatego też opóźniasz wszelkie wywiązanie się
z obowiązków, ale w ostatecznym rozrachunku naprawdę warto zagryźć zęby i
zainwestować swój czas w naukę, a zobaczysz, że uzyskanie wysokiego wyniku z
egzaminu maturalnego da Ci naprawdę ogrom radości.
Jak walczyć z prokrastynacją?
Podzielę się z Tobą kilkoma wskazówkami, ale to od Ciebie zależeć
będzie, które z nich postanowisz wdrożyć w życie. Oto kilka porad, które mogą
Ci pomóc wyrwać się ze szponów prokrastynacji:
·
Wyeliminowanie przyczyny – jako
pierwszy krok w walce z prokrastynacją zalecałbym zastanowienie się, z czego
ona właściwie wynika? Być może wziąłeś na siebie zbyt wiele zadań, np.
zdecydowałeś, że chcesz zdawać maturę na poziomie rozszerzonym z matematyki,
fizyki, biologii i historii. Zastanów się czy na pewno jest Ci to potrzebne,
być może natłok obowiązków sprawia, że czujesz się zbyt przytłoczony i ciężej
Ci zabrać się do pracy. Musisz określić swoje priorytety i podporządkować im
sposób działania.
·
Planowanie – jak już pewnie zdążyłeś zauważyć w
poprzednich artykułach, jestem ogromnym zwolennikiem planowania. Widoczne jest
to chociażby w moich kursach (Szkoła
maturzystów Łukasza Jarosińskiego - kursy przygotowawcze do matury
(szkolamaturzystow.pl)), w których lekcje i omawianie materiału jest
dokładnie zorganizowane już od samego początku. Planowanie polecam wszystkim
swoim uczniom, gdyż wtedy wyznaczamy sobie konkretny cel i ramy czasowe na jego
zrealizowanie oraz możliwa jest w przejrzysty sposób ocena, czy wywiązaliśmy
się z postawionego przez nas samych zadania.
·
Ogranicz rozpraszacze – w XXI
wieku bardzo łatwo jest nam zatracić się w świecie fikcji czy mediów
społecznościowych. Telefony, telewizja czy komputery są na wyciągnięcie ręki, a
kto z nas nie lubi czasem z nich skorzystać? Nim się obejrzymy, samo oglądanie
filmików ze słodkimi pieskami zajmie nam 40 minut. Warto zatem postarać się o
zminimalizowanie potencjalnych rozpraszaczy. Możesz zainstalować odpowiednie
aplikacje, wyciszyć dźwięki powiadomień, odłożyć telefon w innym pokoju czy
zmienić układ rzeczy na biurku. Dzięki temu zwiększysz szansę na dłuższe
utrzymanie koncentracji na odpowiednim zadaniu.
·
Zmień nastawienie – spróbuj
popracować nad swoim charakterem w taki sposób, byś odczuwał przyjemność w
trakcie pracy czy nauki, by ukończenie pewnego ich etapu dawało Ci satysfakcję,
byś czuł, że robisz to dla siebie i jest to Twoja inwestycja w przyszłość. Postaraj
się znaleźć w sobie motywację do działania, dzięki której nie będziesz musiał
zmuszać się do wywiązywania się ze swoich obowiązków.
·
Zmień system realizacji zadań – jeśli
poprzednie metody Twojej pracy czy przygotowań do matury nie są już dłużej dla
Ciebie skuteczne, warto zastanowić się, co możesz zmienić, poprawić, by
efektywniej spędzić czas przeznaczony nauce. Monitoruj czas poświęcony na pracę
oraz na przerwy. Jeśli ciężko Ci się w ogóle zabrać do roboty, postaraj się
działać w interwałach i realizować zaplanowane zadanie w jak najkrótszym
czasie. Po takiej sesji zrób sobie krótką przerwę, a następnie ponownie usiądź
do pracy. Z czasem będziesz mógł wydłużyć czas zaplanowany na naukę i wyrobisz
sobie odpowiednie nawyki.
Prokrastynacja jest aktualnie niezwykle powszechna i chociaż przez
niektórych uważana jest za pozytywne zjawisko, które skutkuje szybkim
działaniem związanym z presją czasu, to w rzeczywistości dla większości z nas
może być ona sporym problemem. Jej negatywne skutki widoczne będą nie tylko
przy okazji nauki do matury, pracy, ale także w życiu codziennym. Może ona
uniemożliwić Ci rzucenie jakiegoś nałogu, zmianę stylu życia na zdrowy, przeprowadzenie
ważnych rozmów z innymi osobami itd. Dlatego też tak ważne jest, by być świadomym
zjawiska, jakim jest prokrastynacja oraz tego, czy jesteś jedną z jej ofiar.
Niestety, potrafi ona skutecznie utrudnić nasze życie, dlatego zachęcam do
wszelkich prób jej zwalczenia. Jeśli czujesz, że potrzebujesz w tym pomocy, nie
bój się o nią poprosić. Ze swojej strony mogę zaoferować pomoc w
przygotowaniach do egzaminu maturalnego, gdzie to ja będę poniekąd
odpowiedzialny za zaplanowanie Twojej nauki. Moje kursy ułożone są w taki
sposób, byś już od samego początku znał plan działania i realizacji materiału, byś
nie musiał tracić czasu na wyszukiwanie zadań czy teorii potrzebnej do
rozwiązywania arkuszy maturalnych. Tym zająłem się ja, tworząc odpowiednie
książki (Książki
przygotowujące do matury - Szkoła Maturzystów Łukasza Jarosińskiego
(szkolamaturzystow.pl)) i opracowując kursy. Jeśli czujesz, że nie
radzisz sobie z nauką, to zachęcam Cię do zostanie moim Uczniem, a przede
wszystkim zachęcam Cię do podjęcia walki z prokrastynacją i zadbania o
racjonalne zarządzane swoim czasem.
[2] Tim Urban:
Co siedzi w głowie mistrza prokrastynacji | TED Talk
[3] Schubert Walker, L. J., & Stewart, D. W. (2000).
Overcoming the powerlessness of
procrastination. Guidance & Counseling, 16(1), 39.
[4] Steel, P. (2007). The nature
of procrastination: A meta-analytic and theoretical review of quintessential self regulatory failure. Psychological
Bulletin, 133, 65-94.
[5] Steel, P., & Ferrari, J. (2013). Sex, education and procrastination:
An epidemiological study of procrastinators’ characteristics from a
global sample. European Journal of
Personality, 27(1), 51-58. http://dx.doi.org/10.1002/per.1851
[6]
Yanping Tu and Dilip Soman (2014). The Categorization of Time and Its Impact on
Task Initiation; Journal of Consumer Research, pp. 810-822 The Categorization of Time and Its Impact on Task
Initiation on JSTOR
Pozostałe
publikacje wykorzystane do napisania tekstu:
[7] Prokrastynacja Objawy i leczenie -
Psychocare
[8] R. Kotarski; (2020) „Inaczej. Jak
pracować mniej, ale lepiej i przyjemniej”
[9] Przyczyny
prokrastynacji w życiu osobistym i pracy - dlaczego tracimy czas? | Avigon
[10] Milgram N.A. (1987), The many faces of
procrastination: Implications and recommendations for counselors, “Reports:
Speeches/Conference Papers”, https://eric.ed.gov/?id=ED290103 (dostęp:
10.09.2018).
[11] Nguyen B., Steel P., Ferrari J.R. (2013), Procrastination’s impact
in the workplace and the workplace’s impact on procrastination, “International
Journal of Selection & Assessment”, Vol. 21(4), DOI: https://doi.org/10.1111/ijsa.12048.
[12] Remke B. (2016), Neue Studienergebnisse zur Prokrastination:
„Aufschieberitis“ betrifft vor allem junge Menschen. IDW – informationsdienst,
Wissenschaft: nachrichten, termine, experten, https://idw-online.de/de/news647661
[13] Tibbett T.P., Ferrari J.R. (2015), The portrait of the
procrastinator: Risk factors and results of indecision, “Personality and
Individual Differences”, Vol. 82, DOI: https://doi.org/10.1016/j.paid.
