Zadania domowe- czy są potrzebne?

Łukasz Jarosiński

ZADANIA DOMOWE – czy są potrzebne?

Rok szkolny trwa już w najlepsze, uczniowie wrócili do szkół, a jednym z nieodłącznych elementów ich rzeczywistości na nowo stały się ZADANIA DOMOWE i to właśnie one będą tematem dzisiejszego artykułu. Ich słuszność i forma są wciąż nierzadko kwestionowane, dlatego też warto zastanowić się przez chwilę i zadać sobie pytanie – czy zadania domowe są naprawdę potrzebne?

Takie wątpliwości pojawiły się m.in. ze względu na sam fakt istnienia czy ich formę, ale także przede wszystkim na czas, jaki muszą poświęcić uczniowie na zrealizowanie pracy domowej po wielu godzinach spędzonych w szkole. Zwłaszcza maturzyści postrzegają odrabianie zadań domowych jako bezcelowe, gdy dotyczą one przedmiotów, jakich nie zdają na egzaminie. Jest to przede wszystkim spowodowane czasochłonnością, na którą nie mogą sobie pozwolić w ostatniej klasie szkoły średniej, a to głównie z tym czynnikiem związane są najbardziej widoczne negatywne skutki pracy domowej, których jest kilka. Do jej pejoratywnych aspektów z pewnością zaliczyć można:

1)      Przemęczenie uczniów

Odrabianie lekcji po licznych godzinach spędzonych w szkole może skutecznie pozbawić uczniów energii, będą oni zwyczajnie przeciążeni, gdyż zostaną przekroczone normy czasu przewidziane przez higienistów czy dydaktyków na tę czynność [1]. Warto tu również zaznaczyć, że badanie PISA [2] w 2012r. wykazało, iż 15-latkowie w Polsce poświęcają znacznie więcej czasu na pracę w domu niż ich rówieśnicy z innych państw. Wówczas jedynie w Estonii, Irlandii oraz we Włoszech poświęcano na to więcej czasu. Taki nadmiar obowiązków niejednokrotnie uniemożliwia uczniom poświęcenie czasu na hobby czy odpoczynek, które korzystnie wpłynęłoby na ich samopoczucie. Istnieje kilka przyczyn takiej czasochłonności odrabiania prac domowych, nad którymi warto by się zastanowić i wdrożyć poprawę, a są to chociażby: stopień trudności zadania, warunki domowe, niska atrakcyjność zadań czy po prostu typ ucznia.

2)      Negatywne emocje

Badania Denise Pope ze Stanford Graduate School of Education [3] wykazały, iż nadmierna ilość prac domowych wpływa szkodliwie na relacje rodzinne. Według nich aż 56% uczniów za główny czynnik stresogenny uznało właśnie zadania domowe. Ich natłok przyczynić może się do odczuwania stresu, co z kolei przekłada się na zniechęcenie do nauki, spadek motywacji, rozdrażnienie, trudności w skupieniu uwagi czy lęk przed niepowodzeniem [4]. Takie skutki stresu wywołanego szkołą mogą nieść za sobą kolejne negatywne konsekwencje, jakimi będzie chociażby nieradzenie sobie z nauką i obniżenie stopni czy gorsze wyniki egzaminów, które dla wielu rodziców są wyznacznikami umiejętności ich dzieci. To z kolei może wywołać negatywne emocje także u opiekunów, którzy będą odreagowywać swoje frustracje właśnie na pociechach. Brak cierpliwości przy pomaganiu w odrabianiu zadań szybko przekształcić się może w złość, którą odczują także dzieci [5].

3)      Ograniczanie kreatywności i zainteresowania nauką

Forma zadań domowych pozostaje bardzo często odtwórcza – należy odwzorować to, co było przerabiane na lekcji, uzupełnić jedynie tabelkę itd. W takiej sytuacji osoba wykonując zadanie domowe, nie wykazuje się w pełni kreatywnością, działa biernie, a nie aktywnie. Niejednokrotnie nauczyciel wymaga nawet konkretnego sposobu rozwiązania zadania, przez co narzuca uczniowi tok myślenia, ograniczając jego możliwości. Z tego powodu młodzież może uważać odrabianie zadań domowych, a co za tym idzie również naukę, na nudne zajęcie. Zdaniem Phila Lyonsa – nauczyciela wiedzy o społeczeństwie w szkole średniej w Kalifornii – kiedy uczniowie są zaciekawieni nową lekcją i wolni od pracy domowej, to w naturalny sposób chcą wzbogacić swoja wiedzę, szukając informacji na własną rękę [6].

4)      Utrwalanie błędów

Zadanie pracy domowej uczniom jest jedynie połową drogi do celu, gdyż żeby został on w pełni osiągnięty, należałoby ją także zweryfikować, by uniknąć pomyłek. Zadanie domowe powinno służyć również sprawdzeniu, czy uczeń zrozumiał dane zagadnienie. Niestety, bardzo często program uniemożliwia poświęcenie na to czasu w trakcie lekcji, przez co nie jeden uczeń rozwiązując niepoprawnie zadanie domowe, nie jest tego nawet świadom i powiela swój błędny tok rozumowania. Brak informacji zwrotnej może wpływać także na subiektywne odczucie bezsensowności prac domowych, co tym bardziej zniechęca do ich wykonywania.

Skoro omówiliśmy po krótce te negatywne aspekty zadań domowych, należałoby się teraz również przyjrzeć tym pozytywnym. Wyróżnić tu można np.

1)      Samodzielna praca przynosi najlepsze efekty w przyswajaniu wiedzy

Wyobraź sobie dwie osoby, z których jedna wykonuje pewien przepis kulinarny, a druga go dokładnie czyta. Jak myślisz, która z tych osób będzie pamiętała go za pół roku? Gwarantuje Ci, że ta osoba, która go przeczytała za pół roku nie zapamięta z tego praktycznie nic. Być może nie będzie nawet pamiętała, że go czytała… A druga osoba ma bardzo dużą szansę odtworzenia tego przepisu. Tak jest praktycznie ze wszystkim, uczymy się poprzez czyny i skojarzania, nie poprzez nudne dla naszego mózgu czytanie tekstu. Ten przykład obrazuje, jak należy podchodzić do nauki. Wszystko wykonywać samodzielnie! Dlatego uczniowie uczęszczający na moje kursy piszą matury zdecydowanie lepiej niż inni chodzący na zwykłe korepetycje. Tu uczniowie robią sami zadania. I pamiętają je aż do matury! Na korepetycjach to nauczyciel często trzyma długopis w dłoni – to on wykonuje i to ona zapamięta, nie uczeń… Dlatego rób jak najwięcej zadań samemu. Do tego samego wniosku doszedł badacz Turek w swoim eksperymencie przeprowadzonym w 2005 r. [7], który samodzielną pracę poprzez wykonywanie zadań domowych postawił jako lepszą metodę uczenia się od czytania, oglądania, słuchania czy wspólnej pracy. Samodzielna praca uważana jest za najlepszy sposób nauki, gdyż najlepiej zapamiętujemy rzeczy samodzielnie wykonane. Ten typ pracy to np. samodzielne wykonywanie zadań, szukanie odpowiedzi na zadane pytania, próba wyjaśnienia omawianego pojęcia. Dzięki temu uczeń aktywnie uczy się ze zrozumieniem, potrafi samodzielnie posegregować informacje, oddzielić rzeczy ważne od mniej istotnych.

2)      Wspomaganie procesów uczenia się i utrwalanie materiału poznanego w czasie lekcji

Rozwiązywanie zadań domowych i powtarzanie materiału poznanego w czasie lekcji umożliwia lepsze zapamiętywanie długoterminowe danych zagadnień, gdyż ślady pamięciowe zostają wówczas powtórzone, co sprzyja im utrwalaniu. Badania prowadzone przez Ashley Miller i Nash Unsworth [8] wykazały również, iż zadawanie pracy domowej korzystnie wpływa u dzieci na ich pamięć roboczą, która pełni rolę podręcznego magazynu, odpowiedzialnego za przechowanie aktualnie potrzebnych informacji. Warto nadmienić, iż wykorzystywana ona jest między innymi w trakcie pisania matury z matematyki, gdyż angażuje się ją przy okazji czytania poleceń, liczenia czy wykonywania działań arytmetycznych [8], dlatego też warto ją odpowiednio kształtować.

3)      Rozwijanie cech tj. wytrwałość, pilność czy systematyczność

Zadania domowe pełnią również rolę dydaktyczno-wychowawczą. Nakładanie takiego obowiązku uczy przede wszystkim pilności i systematyczności. Dodatkową kształtowaną umiejętnością jest także dobra organizacja i planowanie, by znaleźć czas zarówno na naukę, jak i odpoczynek, zachowując przy tym wszystkie narzucone odgórnie terminy. Przy pracy na bieżąco i unikaniu odkładania zadań na później, naprawdę można w szybki sposób uporać się z dodatkowym materiałem. Ponadto zadawanie pracy domowej i egzekwowanie jej odrobienia wyrabia również poczucie obowiązku.

4)      Kształtowanie samodzielności uczniów

W czasie początkowych lat edukacji najmłodsi uczniowie mogą często zwracać się z prośbą o pomoc przy zadaniach domowych do rodziców. Bardzo ważne jest wówczas okazanie im wsparcia, jednakże należy podkreślić, że powinno się także zapewnić dzieciom możliwość podejmowania samodzielnych decyzji. Istotne jest zachowanie odpowiedniej równowagi pomiędzy pomocą a ingerencją. Dr Sam Goldstein i dr Sydney Zentall [10] uważają, że niezależne, samodzielne uczenie się jest umiejętnością konieczną do opanowania i niezwykle przydatną na późniejszych etapach edukacji, np. dla maturzystów. Uczniowie powinni szukać wśród rówieśników czy rodziców konsultantów, a nie gotowej odpowiedzi podanej wręcz na tacy. Zbyt duża pomoc może bowiem przerodzić się w lenistwo i spadek motywacji, gdyż dziecko będzie skupiać się na tym, aby mieć zrobione zadanie, a nie by je zrobić samemu.

5)      Obudzenie motywacji do nauki i rozwijanie zainteresowań

Dobrze skonstruowane zadanie domowe potrafi rozpalić w uczniach zapał do nauki. Jeśli dotyczy ono obszarów ich zainteresowań, jest odpowiednio dopasowane do aktualnego poziomu wiedzy i umiejętności, stanowi wyzwanie, któremu jest się w stanie sprostać – wówczas uczniowie poczują się zmotywowani do pogłębienia swojej wiedzy, szukania dodatkowych informacji czy też rozwiązania problemu, który nie daje im spokoju. Erika A.Patall – adiunkt psychologii w College of Education at The University of Texas w Austin – w swoim artykule [11] odwoływała się do badań, według których jeśli zadania domowe kładą nacisk na rozbudzenie motywacji i zainteresowań, wówczas uczniowie wkładają większy wysiłek w swoją pracę i wykazują się wyższymi osiągnięciami.

6)      Zaangażowanie rodziców w naukę dzieci

Dzięki zadaniom domowym rodzice mogą zaobserwować namiastkę lekcji u siebie w domu, a to pozwoli im na bieżącą kontrolę edukacji ich dziecka, ale także umożliwi lepsze poznanie sposobu jego pracy. Ponadto rodzic ma także okazję do wykazania się pomocą przy cięższych pracach domowych. W zależności od wieku pociech należy obrać inną strategię angażowania się w pomoc przy odrabianiu pracy domowej. Młodsze dzieci takiej pomocy będą potrzebować więcej, podczas gdy starszych wystarczy wesprzeć jedynie w zarządzaniu czasem. Nierzadko to właśnie „zabranie się” za odrabianie zadań pochłania nam go najwięcej. Z przeglądu literatury w 2012r., dokonanego przez Australian Research Alliance for Children and Youth [12], wynika, iż zaangażowanie rodziców odgrywa istotną rolę w edukacji dzieci. W zależności od charakteru inicjatywy, można spodziewać się różnych wyników, aczkolwiek warto nadmienić, iż zaobserwowano pozytywny związek między aspiracjami rodziców, a lepszymi wynikami ich dzieci.

7)      Realizację materiału, gdy brak czasu na lekcji

Zgodnie z opracowaniem OECD Education at a Glance z 2019 roku [13], polscy uczniowie szkół podstawowych spędzali na zajęciach znacznie mniej godzin niż ich rówieśnicy z innych państw OECD (jedynie Węgry i Łotwa miały krótszy obowiązkowy czas nauki w kształceniu ogólnym). Niestety, dość popularną opinią jest, że programy nauczania są zwyczajnie przeładowane, przepełnione licznymi zagadnieniami, uważanymi za niepotrzebne i zbędne. Nauczyciele muszą jednakże i takie tematy poruszyć w trakcie lekcji, niejednokrotnie powtarzając swoje wypowiedzi i odpowiadając na liczne pytania, przez co zdarza się, że zabraknie czasu, nim zakończą tłumaczenie materiału. W takim przypadku zadanie domowe jest ratunkiem zarówno dla nauczyciela, jak i ucznia, by mógł on w domu doczytać brakujący fragment i wrócić na następną lekcję bez zaległości. Ta funkcja zadań domowych nie powinna być pierwszorzędną, jednakże ma ona na celu uniknięcie luk w wiedzy, które mogłyby wyniknąć z braku czasu podczas zajęć w szkole.

Zadania domowe to tak naprawdę bardzo rozległy temat. Badania naukowe do dziś pozostawiają szereg wątpliwości, gdyż nie da się jednoznacznie zweryfikować ich słuszności i roli, jaką odgrywają w nauce. Mnogość zmiennych takich jak grupa wiekowa, warunki domowe czy indywidualny typ każdego z uczniów utrudniają jednoznaczną interpretację danych. Stąd wniosek, że badania powinny przede wszystkim stanowić swego rodzaju poszlaki, które miałyby przybliżyć nas do idealnej formy zadań domowych. Według mnie praca domowa powinna być uzupełnieniem lekcji, nie jej fundamentem. Ważne jest dostosowanie ilości zadań do odpowiedniego etapu edukacji oraz poziomu klasy, a nie jedynie najlepszych uczniów. Bardzo istotna jest także jakość pracy domowej – polecenia powinny być klarowne, ich rozwiązywanie powinno mieć sens, wynikać z toku lekcji. Warto także, by traktować naukę jako proces aktywny – przykładowo w klasie maturalnej warto w ramach pracy domowej rozwiązywać zadania stricte maturalne, wymagające przemyślenia problemu. Przydatną zmianą byłoby także częstsze wykorzystanie metody przeplatanej (omówionej w moim innym artykule: Nauczanie przeplatane czyli... bądź jak mistrz! - Szkoła Maturzystów Łukasza Jarosińskiego (szkolamaturzystow.pl)), gdzie zadania obejmowałyby także zagadnienia omówione na znacznie wcześniejszych lekcjach, do których zazwyczaj już się nie powraca, gdyż materiału do omówienia nadal jest sporo, a czasu do egzaminu coraz mniej. Istotnym aspektem powiązanym z odrabianiem zadań domowych jest także ich sprawdzanie – uczniowie powinni mieć możliwość dopytania o niejasności. Skoro już poświęcają swój czas, ważne, by wykorzystali go w pełni i opanowali materiał na wysokim poziomie.

Na zadania domowe składa się wiele czynników, jak chociażby ich jakość, czasochłonność, funkcje, jakie powinny pełnić, przyczyny ich nieodrabiania itp. Wiele z tych tematów powinno zostać dogłębnie przeanalizowanych i poprawionych, by praca domowa spełniała swoją rolę w stu procentach. Pomimo pewnych niedoskonałości, chciałbym jednak zaznaczyć, że w moim mniemaniu zadania domowe są nieodzownym elementem nauki chociażby matematyki – dziedziny, w której nie wystarczy jedynie przepisać danej formułki z podręcznika czy wyszukać informacji w Internecie. Odpowiednio skonstruowane zadanie domowe (najlepiej w metodzie przeplatanej) z pewnością umożliwi Ci lepsze przygotowanie się do egzaminu maturalnego. Oczywiście, żeby podołać wykonywaniu zadań domowych należy zminimalizować swoje cele (w przypadku maturzysty uważam, że w klasie maturalnej powinien zajmować się już tylko przedmiotami którymi będzie rekrutował na studia) oraz planować aktywność na najbliższy tydzień.

Bibliografia:

[1] „Nowy słownik pedagogiczny”, W.Okoń, 2007, s. 335- -336

[2] OECD (2013), PISA 2012 Results: What Makes Schools Successful? Resources, Policies and Practices (Volume IV), OECD Publishing.

[3] Parker C. B. Stanford research shows pitfalls of homework,  https://news.stanford.edu/2014/03/10/too-much-homework-031014/

[4] Agata Katarzyna Antczak „Stres szkolny uczniów”, Łódź 2016

[5] Hokoda, A., & Fincham, F. D. (1995). Origins of children’s helpless and mastery achievement patterns in the family. Journal of Educational Psychology, 87, 375–385.

[6] Alfie Kohn, „THE HOMEWORK MYTH. WHY OUR KIDS GET TOO MUCH OF A BAD THING”,2018, s.21-22

[7] Turek (2205) I in. Self-explanations: How to study and use examples in problem solving, Cognitive Science 13, p. 145 – 182.

[8] Individual differences in working memory capacity and search efficiency | SpringerLink

[9] “Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny” red. Stanisław J. Konturek, wyd. II

[10] Helping Your Child Gain Independence with Homework – Learning Disabilities Association of America (ldaamerica.org)

[11] School Homework Needs to be More Motivating - UT News (utexas.edu)

[12] Parental engagement | Evidence for Learning | We help great education practice become common practice.

[13] f8d7880d-en.pdf (oecd-ilibrary.org)